#2 Jaap Duin over vertragen, verstillen en de natuur

04/23/2025

7 min

Vertragen om te groeien: waarom stilstand, vooruitgang betekent

In deze aflevering van Grip op je groei gaat Saraï in gesprek met Jaap Duin over het thema vertragen. In een wereld waarin alles steeds sneller gaat, waarin we constant bereikbaar zijn en waarin productiviteit vaak boven welzijn wordt gesteld, lijkt vertragen bijna een revolutionaire daad. Jaap Duin, psycholoog, coach en oprichter van Elements Expeditions, neemt regelmatig mensen mee op expedities naar afgelegen gebieden – zonder telefoon of andere technologie. Tijdens deze expedities ervaren deelnemers wat er gebeurt als je écht vertraagt en verstilt.

De noodzaak van vertragen in een snelle wereld

"Fysiologisch is het goed om het zenuwstelsel gewoon eens wat rust te geven," begint Jaap Duin ons gesprek. "Omdat er toch heel veel prikkels op ons afkomen. Of het nu via een schermpje is, of door alles wat er om ons heen gebeurt." Als iemand die meer dan tweehonderd mensen meenam op expedities naar afgelegen gebieden – zonder telefoon of camera – heeft Jaap uit eerste hand gezien wat er gebeurt wanneer mensen worden losgekoppeld van hun dagelijkse routines en technologie.

Het resultaat? Een diepere verbinding met zichzelf en met anderen.

Maar waarom is vertragen zo noodzakelijk? Volgens Jaap gaat het om meerdere lagen: "Na die rust komt er stilte. En na die stilte ontstaat er zoiets als ruimte, of leegte," legt hij uit. "Sommigen zeggen: die leegte is onvermijdelijk. Het is goed om die leegte in het leven toe te laten, omdat het fungeert als een dranghek tegen de rest. Dan voelen we ons leeg en alleen. Maar er is ook de mogelijkheid dat God tot ons kan komen. Of, zoals een ander het noemt: creativiteit." Deze leegte – dit niet-doen – creëert paradoxaal genoeg de voorwaarden voor iets nieuws om te ontstaan. "Om de dingen bezield te maken, om de woorden nu bezield te maken, moet ik ook vertragen," vervolgt Jaap. "Het is een noodzaak om dingen bezield te maken."

Van excitement naar fulfillment

In onze huidige maatschappij zijn we voortdurend op zoek naar prikkels – naar wat Jaap excitement noemt. We zijn constant bezig, altijd in beweging, steeds op zoek naar meer. Maar dat leidt zelden tot echte vervulling. Jaap: "We krijgen heel veel excitement, een inspiratie. Oh, praktisch, meteen toepasbaar. Maar het blijft allemaal hangen in de laag van: het is leuk. Fulfillment vult je echt, dat blijft bij je."

Jaap vertelt over mensen die een Ferrari of Porsche kopen, maar deze na drie maanden alweer verkopen, omdat ze merken dat het hen niet echt vervult. "Excitement, ja – maar geen fulfillment." Hij zag dit patroon vaak terug bij zijn cliënten: succesvolle ondernemers en leiders die, ondanks hun materiële succes, een gevoel van leegte ervoeren. Deze observatie raakt aan een dieper probleem in onze samenleving: we verwarren vaak oppervlakkige prikkels met diepere voldoening. We jagen van prestatie naar prestatie, van aankoop naar aankoop, van like naar like – zonder stil te staan bij wat ons werkelijk vervult.

De liminale fase: tussen het oude en het nieuwe

Aan het begin van het gesprek deelt Jaap een persoonlijk verhaal over een periode van grote verandering in zijn leven. Na het afstuderen en het einde van een relatie belandde hij in een soort leegte. "Een periode van niet-weten, van leegte, van met jezelf overhoop liggen. Voelen dat het oude, wat je altijd hebt gedaan, niet meer werkt – maar dat het nieuwe er ook nog niet is," zo beschrijft hij deze fase.

Saraï noemt dit de liminale fase: "Dat je een beetje zoekende bent, of dat je inderdaad die leegte ervaart, of de mist." Jaap gebruikt hiervoor een treffende metafoor: "Het is rups, pop, vlinder. En die pop is amorf. Die is geen rups meer – een slechte rups – maar hij is ook nog lang geen vlinder. Wat bén je dan? En als je 'm opent, is het blubber. Dus je moet wachten." Deze liminale fase – deze periode van ‘tussenin’ – is vaak ongemakkelijk, maar essentieel voor groei. Het is de fase waarin we ons oude zelf loslaten, terwijl ons nieuwe zelf zich nog moet vormen. Een fase die we in onze resultaatgerichte maatschappij het liefst overslaan, maar die juist cruciaal is voor echte transformatie.

Van denken naar voelen

Een belangrijk aspect van vertragen is de verschuiving van denken naar voelen. Jaap vertelt hoe hij, na zijn studie psychologie, in contact kwam met iemand die hem leerde voelen. "Ik kwam iemand tegen die me in contact bracht met het voelen – met het lichaam," vertelt hij. Hij beschrijft een moment waarop hij een zwart jongetje zag dat zijn witte opa in een rolstoel duwde. Toen de opa zijn hand op het hoofd van het jongetje legde, werd Jaap diep geraakt. "Ik werd gewoon vol door die liefde geraakt. Het was ontegenzeggelijk, onvermijdelijk," zegt hij.

Dat moment markeerde een belangrijke omslag in zijn leven: van iemand die vooral in zijn hoofd leefde, naar iemand die ook kon voelen. "Ik denk dat dát de omslag was in mijn leven. Grappig genoeg ná mijn studie. Ik was 22, net Master of Science in de Psychologie – doctorandus. Ja, voor wat het waard is. Maar ik dacht: en nu? Ga ik promoveren? Nee. Dan ben je zogenaamd klaar. Ja, klaar met het hoofd misschien – maar dat andere, dat moest nog ontwikkeld worden."

Deze verschuiving van denken naar voelen is kenmerkend voor veel mensen die een pad van persoonlijke groei bewandelen. We zijn vaak getraind om te denken, te analyseren, te plannen – maar minder vaardig in voelen, ervaren, zijn. Vertragen helpt ons om deze balans te herstellen.

De natuur als bondgenoot

Een rode draad in het gesprek is de kracht van de natuur als bondgenoot bij het vertragen. Jaap neemt regelmatig mensen mee op expeditie naar afgelegen gebieden, waar ze hun telefoon en andere technologie moeten inleveren. "Als je in de natuur stapt, dan moet je eerst een beetje unwinden," vertelt Saraï over haar ervaring in de Braziliaanse jungle. "Je hebt nog wat ruis, je zit nog in je patronen. Maar op een gegeven moment merk je: oké, ik heb alle riedeltjes wel gehad. Het werkt niet. Ik krijg er niet uit wat ik wil. En dan word je steeds meer ontvankelijk – voor de geluiden, de zon, de schaduwen, de blaadjes die een beetje ritselen."

Jaap herkent dat proces: "Dat is echt typisch wat er gebeurt – bij mij, maar ook bij de mensen die ik meeneem de natuur in. Ik zeg wel eens: in het begin loop ik op Tesla-stand. En na een uurtje merk ik... het is alsof ik een soort slakje ben. Vroeger duwde je op die voelsprieten, en dan trok 'ie zich terug. Maar hier komt dat slakje juist helemaal naar buiten, met die voelsprieten. En dan word je dus gevoeliger. Dat harnas om het hart wordt zachter."

De natuur heeft een uniek vermogen om ons te helpen vertragen. Zonder de constante prikkels van technologie en stadsleven worden we uitgenodigd om onze aandacht te richten op wat er is: de wind, de bomen, het geritsel van bladeren, het gezang van vogels. Deze eenvoudige maar diepe ervaringen helpen ons terug te keren naar een natuurlijker ritme – en naar onszelf.

Vertragen en verstillen gaat niet zonder ongemak

Jaap beschrijft hoe mensen tijdens zijn expedities regelmatig worstelen met de afwezigheid van structuur en technologie. "Wat je dan gaat doen, is dat je een boekje meeneemt van thuis – om in te schrijven. Of een boek om te lezen. Of je hebt een set kaarten mee, want ja, dan kun je lekker kaarten. En dan denk ik: je bent misschien één keer in je leven op Noidart, Britain's last wilderness. Kijk om je heen, weet je wel. Ga luisteren, ga kijken, proeven, in die rivier liggen." Hij vertelt hoe deelnemers vaak vragen om houvast:"Hoe laat gaan we eten?" "Moet ik echt een tijd noemen? Als het eten klaar is. Als je honger hebt: neem maar vast." Juist door die structuur los te laten, ontstaat er ruimte voor iets diepers.

Jaap: "Het grappige is dat er eigenlijk een grotere afstemming ontstaat – tussen de mensen onderling. Omdat we niet meer vasthouden aan de individuele planning van: om 10 uur doet iedereen zijn ding. Er komt vanzelf een soort verhoogde awareness voor elkaar."

Dit ongemak met stilte en ruimte is voor velen herkenbaar. Hoe vaak grijpen we niet naar onze telefoon bij het minste teken van verveling? Hoe vaak vullen we een stilte niet op met woorden, zelfs als die niets toevoegen?

We zijn geconditioneerd om leegte te vullen, om bezig te zijn. Maar juist in die ruimte, in die stilte, kan iets nieuws ontstaan.

Kijktip van Jaap:  

Nell (1994). Drama van Michael Apted, met o.a. Jodie Foster, Liam Neeson, Natasha Richardson, Richard Libertini en Nick Searcy.

Praktische handvatten voor vertragen

Het gesprek biedt ook praktische handvatten om te vertragen in het dagelijks leven. Kleine gewoontes kunnen een groot verschil maken:

Creëer bewust ruimte in je agenda. "In mijn agenda zie je heel veel zwart ertussen. Dat zijn de onthechtings-halfuurtjes, of soms zelfs een uur," vertelt Jaap.
Rond bewust af. "Een gesprek eindigt bijvoorbeeld om twee uur. Dan rol je nog even na. Misschien vallen er nog inzichten, of denk je: dat moet ik even opschrijven voor de volgende sessie. Zo bereid je je ook weer rustig voor."
Zoek de natuur op. "Ik ga eens in de twee weken naar Texel. Dat is echt mijn impuls."
Experimenteer met stilte. "We gingen voetballen en zeiden: nu spelen we tien minuten zonder te praten. Wauw – dat was magisch. Op zo’n veld, tien tegen tien, en het was helemaal stil."
Durf het ongemak aan te gaan. "Durf het ongemak aan te gaan van het uitrollen – even in een leegte terechtkomen."

Deze praktische tips laten zien dat vertragen geen abstracte filosofie hoeft te zijn, maar iets dat we heel concreet in ons dagelijks leven kunnen toepassen. Het gaat niet om rigoureuze veranderingen, maar om kleine verschuivingen die grote impact kunnen hebben op hoe we het leven ervaren.

Wil je meer leren over vertragen, verstillen én de natuur? Beluister dan de volledig aflevering van Grip op je Groei met Jaap Duin. Abonneer je gratis voor meer inspirerende inzichten, persoonlijke ontwikkeling, en hoe jij grip kunt krijgen op groei. Wil je meer leven van Jaap? Check www.jaapduin.nl voor alle informatie.